Οι εικόνες χορεύουν στην Αρλ

Στους καιρούς της κρίσης η φωτογραφία αντιστέκεται

Hyper 08, Ρουέν, Γαλλία, 2007 .© Denis Darzacq /Agence VU

«Σούπερ μάρκετ της φωτογραφίας» είχε αποκαλέσει το 1989 το φεστιβάλ της Αρλ ο μεγάλος ελβετοαμερικανός φωτογράφος Ρόμπερτ Φρανκ, προκαλώντας σχεδόν διπλωματικό επεισόδιο και πικραίνοντας τους γάλλους φίλους του. Είκοσι χρόνια αργότερα, ο φακός του Ντενί Νταρζάκ απαθανατίζει χορευτές του δρόμου να εκτελούν ακροβατικές φιγούρες σε σούπερ μάρκετ στη Ρουέν και το Παρίσι. Νεανικά κορμιά διαταράσσουν την πειθαρχημένη οργάνωση των σύγχρονων ναών κατανάλωσης, χωρίς άλλο σκοπό πέρα από τη χαρά της προσωπικής έκφρασης. Μια φωτογραφία που χορεύει, μαζί με χιλιάδες άλλες, στην Αρλ, στη γιορτή της παγκόσμιας φωτογραφίας.


Ιούλιος 2009. Το μακρύ καλοκαίρι της φωτογραφίας ξεκίνησε, εκπληρώνοντας την ευχή του Βαν Γκόγκ «Ας σμίξουν οι καλλιτέχνες στην Αρλ». Στις 60 εκθέσεις που εγκαινιάστηκαν μεταξύ 7-12 Ιουλίου (θα διαρκέσουν ως τις 13 Σεπτεμβρίου), η μικρή πόλη της Προβηγκίας κατακλύστηκε από 12.000 επισκέπτες από τους οποίους 5.000 επαγγελματίες. Ανάμεσά τους βαριά ονόματα της διεθνούς φωτογραφικής σκηνής, βετεράνοι και νέοι δημιουργοί, φανατικοί του απρόμαυρου ή του έγχρωμου φιλμ, υπέρμαχοι της αναλογικής ή της ψηφιακής εικόνας, αλλά κι ανώνυμοι εραστές της από κάθε σημείο του πλανήτη.

Με τίτλο «Σαράντα χρόνια συναντήσεις, σαράντα χρόνια ρήξεις» η φετινή διοργάνωση απλώνεται σ’ όλη την πόλη και τα περίχωρα. Δεκάδες παρουσιάσεις, απονομές βραβείων, συνέδρια, potfolio reviews, εργαστήρια. Εκθέσεις στο μοναστήρι του Μονμαζούρ, στον καθεδρικό του Σαιν Τροφίμ, στον Χώρο Βαν Γκόγκ. Περατσάδες στην Πλας ντε Λα Ρεπυμπλίκ, συναυλίες και προβολές στο Αρχαίο Θέατρο, γλέντι μέχρι πρωίας στη «Νύχτα της Χρονιάς» στις 10 Ιουλίου στη φτωχογειτονιά της Ροκέτ. Πάρτι γενεθλίων: οι «Διεθνείς Συναντήσεις Φωτογραφίας της Αρλ» γιορτάζουν τα 40 τους χρόνια.

Σε μια από τις πρώτες του εμφανίσεις ως υπουργός Πολιτισμού, ο Φρεντερίκ Μιτεράν, σκηνοθέτης ο ίδιος ενός ντοκιμαντέρ για το φωτογραφικό πρακτορείο Rapho, εξήγγειλε τη δημιουργία στην Αρλ ενός μεγάλου κέντρου φωτογραφικής κληρονομιάς. Απονέμοντας το παράσημο του Ιππότη των Γραμμάτων και των Τεχνών στη Μάγια Χόφμαν, Πρόεδρο του Ιδρύματος LUMA και μεγάλης χορηγού του φεστιβάλ, ο υπουργός επιβράβευσε την πρωτοβουλία της για τη μετατροπή των σιδηροδρομικών αποθηκών σε μια τεράστια Τεχνόπολη. Η Αρλ, που ήδη φιλοξενεί την Εθνική Σχολή Φωτογραφίας και τον εκδοτικό οίκο Actes Sud, γίνεται πλέον η αδιαφιλονίκητη παγκόσμια πρωτεύουσα της φωτογραφίας.

Σαράντα χρόνια συναντήσεις, σαράντα χρόνια ρήξεις

Οι «Διεθνείς συναντήσεις φωτογραφίας της Αρλ» διάλεξαν να τιμήσουν φέτος προσωπικότητες που σημάδεψαν την περιπετειώδη διαδρομή του θεσμού, όπως άλλωστε το θέλει και ο τίτλος της φετινής διοργάνωσης «Σαράντα χρόνια συναντήσεις, σαράντα χρόνια ρήξεις». Σε αυτό το πλαίσιο αφιερώθηκαν αναδρομικές εκθέσεις σε παλαίμαχους δημιουργούς, όπως τον πρύτανη της γαλλικής σχολής της ανθρωπιστικής φωτογραφίας Βιλί Ρονί (99 ετών), τον Λυσιέν Κλεργκ (συνιδρυτή του φεστιβάλ μαζί με τον Ζαν-Μωρίς Ρουκέτ και τον Μισέλ Τουρνιέ το 1969), τον Ρομπέρ Ντελπίρ, μια από τις μεγαλύτερες μορφές στην καλλιτεχνική διεύθυνση φωτογραφικών εκθέσεων και εκδόσεων τα τελευταία 60 χρόνια.

«Πλατεία Βαντόμ», Παρίσι, 1947. © Willy Ronis/Rapho

Ο Βιλί Ρονί (γεν. 1910) εκπροσωπεί την ανθρωπιστική σχολή της γαλλικής φωτογραφίας, με αγαπημένα θέματα καθημερινές σκηνές από τους δρόμους του Παρισιού. Είτε φωτογραφίζει τις γάμπες μιας γυναίκας, είτε απεργίες στα εργοστάσια της Σιτροέν και της Ρενώ, ο Ρονί αποφεύγει την αισθηματολογία και την αισθητική εξιδανίκευση. Η αποτύπωση της «αποφασιστικής στιγμής», η ανεκδοτολογική ματιά, η τρυφερότητα, είναι οι αφηγηματικές στρατηγικές μιας ολόκληρης γενιάς φωτογράφων που καταγράφουν την πεζή πραγματικότητα «για ν’ αλλάξουν τον κόσμο».

Μαγεμένη Ιοκάστη, Λος Άντζελες/Νέα Υόρκη 2009 © Lucien Clergue

Στη σειρά «Έρως και Θάνατος» ο Λυσιέν Κλεργκ συνδυάζει σε επάλληλα τυπώματα ασπρόμαυρες και έγχρωμες λήψεις με φυσικό ή τεχνητό φως, αρχαίες μυθολογικές αναπαραστάσεις και χριστιανική εικονογραφία για να αιχμαλωτίσει «το αόρατο που διέπραξε την τρελή απερισκεψία να φανερωθεί» (Ζαν Κοκτώ). «Η φωτογραφία είναι πιο δυνατή από μένα, με κάνει ό,τι θέλει» λέει ο Κλεργκ, παραφράζοντας τον Πικάσο. Γέννημα-θρέμμα της Αρλ, κινηματογραφιστής και συγγραφέας, ο 75χρονος φωτογράφος υπήρξε συνιδρυτής των “Συναντήσεων”. Ο φακός του απαθανάτισε μεγάλες πνευματικές μορφές της Γαλλίας όπως τον Κοκτώ, τον Πικάσο, τον Ρολάν Μπαρτ.

Ονόματα όπως του Ντουέιν Μίκαλς, του Μάρτιν Παρ, της Ναν Γκόλντιν, σηματοδοτούν παραδειγματικά αυτή την ιστορία ρήξεων. Αλλά και νεότερων, όπως του Ιάπωνα Ναόγια Χατακεγιάμα, του Πορτογάλου Πάουλο Νοζολίνο, του Γερμανού Έλγκερ Έσερ. «Εκθέτουμε φωτογραφίες που προκάλεσαν συζητήσεις όταν πρωτοπαρουσιάστηκαν στην Αρλ, όπως τη σειρά “Μπαλάντα της σεξουαλικής εξάρτησης” της Ναν Γκόλντιν, που τόσο σημάδεψε τις Συναντήσεις το 1987, όταν ήταν ακόμα άγνωστη στην Ευρώπη», επισημαίνει ο καλλιτεχνικός διευθυντής, Φρανσουά Εμπέλ, Η Γκόλντιν, επίσημη γκεστ σταρ της φετινής διοργάνωσης, έφερε μαζί της και 13 αγαπημένους της φωτογράφους. Η «Μπαλάντα» της προβλήθηκε σε γιγαντοοθόνη στο Αρχαίο Θέατρο, τη βραδιά της απονομής των βραβείων, συνοδεία ζωντανής μουσικής από τους Tiger Lillies, μπροστά σε 2.500 θεατές.

Η Ναν και ο Μπράιαν στο κρεβάτι, Νέα Υόρκη, 1983 © Nan Goldin

Φωτογραφία της Ναν Γκόλντιν από τη σειρά «Μπαλάντα της σεξουαλικής εξάρτησης», μια αυτοεξομολόγηση γραμμένη με φωτογραφικές εικόνες. Γεννημένη το 1953 στην Ουάσιγκτον, η Γκόλντιν φιλοτέχνησε επί 30 χρόνια το χρονικό μιας περιπλάνησης –Βοστόνη, Βερολίνο, Λονδίνο, Τόκιο, Αίγυπτος, Νέα Υόρκη– με πυξίδα τη σεξουαλική ταυτότητα και τη μοναξιά μέσα στην ερωτική σχέση. Οι εικόνες της μετεωρίζονται ανάμεσα στην ποίηση και το φωτορομάντζο, το σινεμά και τη λογοτεχνία, την καλλιτεχνική φωτογραφία του δημιουργού και το πρωτόλειο κλισέ του ερασιτέχνη. Όπως λέει η ίδια, «η “Μπαλάντα” είναι η οικογένειά μου, η ιστορία μου».

Γκλάιντεμπουρν, Αγγλία, 2008. © Martin Parr / MAGNUM

Με τη φωτογραφική σειρά «Luxury» (Χλιδή), ο Μάρτιν Παρ, γεννημένος στο Μπρίστολ το 1953, επιχειρεί μια σαρκαστική αποτύπωση της επίδειξης του πλούτου. Φωτογραφίζοντας μεγαλοαστούς στην Αμερική και την Αγγλία ή νεόπλουτους στη Ρωσία, την Κίνα, την Ινδία και τα Εμιράτα, σε δεξιώσεις, δημοπρασίες έργων τέχνης και ιπποδρομίες, ο Παρ φιλοτεχνεί το χρονικό της σύγχρονης ματαιοδοξίας. Μια σαρδόνια κριτική ματιά στην απελπιστική κοινοτοπία της σύγχρονης απληστίας, που στους καιρούς της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης φαντάζει ιδιαίτερα προκλητική.

Τα βραβεία

Το βραβείο φωτογραφικού βιβλίου με σύγχρονη θεματολογία απονεμήθηκε στους Σουηδούς ΓΧ Ένγκστρομ και Άντερς Πέτερσεν για την έκδοση «From Back Home» ενώ το βραβείο φωτογραφικού ιστορικού βιβλίου στην Αμερικανίδα Σούζαν Μεζέιλας για την έκδοση «In History». Ο Λιθουανός Ριμάλντας Βικσράιτις, φωτογράφος του χωριού του και των αλκοολικών συγχωριανών του, απέσπασε το Βραβείο Découverte που απονέμεται σε δημιουργούς η δουλειά των οποίων έχει ανακαλυφθεί πρόσφατα.

Ο Ρόμαν και η φίλη του, Στοκχόλμη, 2001 © Anders Petersen
Βραβείο σύγχρονου φωτογραφικού βιβλίου (από κοινού με τον JH Engstrom)


Από τη σειρά Sources © JH Engstrom
Βραβείο σύγχρονου φωτογραφικού βιβλίου (από κοινού με τον Anders Petersen)


Susan Meseilas, In History.
Βραβείο ιστορικού φωτογραφικού βιβλίου


Γκριμάτσες του κουρασμένου χωριού. Λιθουανία, 1998. © Rimaldas Viksraitis
Βραβείο Découverte

Ένας άγνωστος Λιθουανός, ο Ριμάλντας Βικσράιτις, φωτογράφος του χωριού του και των αλκοολικών συγχωριανών του, απέσπασε το Βραβείο Découverte που απονέμεται σε δημιουργούς η δουλειά των οποίων έχει ανακαλυφθεί πρόσφατα. Επικράτησε απέναντι σε 14 άλλους συνυποψήφιους κι ο συναγωνισμός ήταν σκληρός. Οι κριτές τελικά ενέδωσαν στο αφοπλιστικό επιχείρημα του Μάρτιν Παρ, του ανθρώπου που τον ανακάλυψε και τον πρότεινε για το βραβείο: «Ψηφίστε τον κι αλλάξτε του τη ζωή».

Εικόνες για έναν καλύτερο κόσμο

“Μάρκο Πόλο”. Πολωνός άστεγος στο Δουβλίνο, Ιρλανδία, 2008 .
© Don McNeill Healy

Ο Ντον Μακ Χήλυ, γεννημένος το 1979 στο Κόρκ της Ιρλανδίας, καταθέτει τη μαρτυρία του για τις συνθήκες ζωής των οικονομικών μεταναστών στο Δουβλίνο. Με το πολυδιαφημισμένο οικονομικό θαύμα, η Ιρλανδία προσέλκυσε χιλιάδες Πολωνούς τα τελευταία χρόνια. Η κατάρρευση, μετά την οικονομική κρίση, άφησε πολλούς χωρίς δουλειά και χωρίς στέγη, όπως ο νεαρός Μάρκο της φωτογραφίας που περνάει τις μέρες του στα πάρκα. Αποφεύγοντας κάθε συναισθηματική ταύτιση, ο φωτογράφος διατηρεί απόσταση από το θέμα του, επιβεβαιώνοντας την αξία του φωτογραφικού ντοκουμέντου στις μέρες μας.

Το τείχος του Βερολίνου, Χριστούγεννα 1961
© Léon Herschtritt

Οι δυνάμεις του Συμφώνου της Βαρσοβίας εισβάλλουν στην Τσεχοσλοβακία.
Τρούτνοβ, κοντά στα πολωνικά σύνορα, Αύγουστος 1968. © Bohdan Holomicek

Ο Μποχντάν Χολόμιτσεκ (γεν. 1943), ηλεκτρολόγος σε εργοστάσιο, κατέγραψε με τον φακό του την προσωπική του ζωή αλλά και κι ένα κομμάτι ιστορίας της Τσεχοσλοβακίας. Όταν τα τεθωρακισμένα των «αδελφών σοσιαλιστικών κρατών» πέρασαν τα σύνορα για να συντρίψουν με τις ερπύστριές τους τις ελπίδες που γέννησε η Άνοιξη της Πράγας, η φωτογραφική μαρτυρία ήταν από μόνη της μια μορφή αντίστασης.

Είμαι ο Ντέιβ, Σαν Φρανσίσκο, Καλιφόρνια, ΗΠΑ, 1989. © Jim Goldberg / Magnum


Συμπλοκή, από τη σειρά Parties Communes (2005-2007)
© Éric Rondepierre




Ιούνιος στο Ματάρε, Ναϊρόμπι, Κένυα, 2006
© Christine Fenzl

Το ποδόσφαιρο σώζει τα παιδιά του δρόμου. Στη σειρά “κοιτώντας στο μέλλον – ποδόσφαιρο στο δρόμο”, η Γερμανίδα Κριστίν Φεντσλ αιχμαλωτίζει με το φακό της ένα παιδικό βλέμμα σε μια τενεκεδούπολη της Κένυας. Το 2005-2006, η Γερμανή φωτογράφος ( γενν. το 1967 στο Μόναχο), σε συνεργασία με τέσσερις Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις που χρησιμοποιούν το ποδόσφαιρο για να βοηθήσουν τα παιδιά του δρόμου, έκανε ένα φωτογραφικό οδοιπορικό με διαδοχικούς σταθμούς το Λονδίνο, τα Σκόπια, το Σάο Πάολο και το Ναϊρόμπι.

Από τη σειρά Πρόγευμα στη χλόη, 2003.
© Jean-Claude Bélégou


Κουτάβι ανάμεσα στα πόδια, 1999. © Roger Ballen.


Τοπίο φάντασμα 3, Σαγκάη, 2007
© Yang Yongliang


Rocket Man. Ακτή Dungeness, Κεντ, Αγγλία, 1979.
© Brian Griffin