Monday, 26 May 2025

Gilles Deleuze: Οι Ινδιάνοι της Παλαιστίνης


Ο σιωνισμός, και στη συνέχεια το κράτος του Ισραήλ, απαίτησε την αναγνώριση της νομιμότητάς του από τους Παλαιστίνιους. Όμως το κράτος του Ισραήλ δεν έπαψε ποτέ να αρνείται την ίδια την ύπαρξη ενός παλαιστινιακού λαού. Δεν θα μιλήσει ποτέ για Παλαιστίνιους, αλλά για Άραβες της Παλαιστίνης, λες και βρέθηκαν εκεί τυχαία ή κατά λάθος. Και αργότερα, οι εκδιωγμένοι Παλαιστίνιοι θα αντιμετωπίζονται σαν να ήρθαν από έξω, χωρίς να γίνεται λόγος για τον πρώτο αντιστασιακό πόλεμο που διεξήγαγαν ολομόναχοι. Θα τους θεωρήσουν απογόνους του Χίτλερ, επειδή δεν αναγνώριζαν το δικαίωμα ύπαρξης του Ισραήλ. Αλλά το Ισραήλ διατηρεί το δικαίωμα να αρνείται τη de facto ύπαρξή τους. Από εδώ ξεκινάει μια μυθοπλασία που επρόκειτο να διαδοθεί όλο και περισσότερο και να βαραίνει όλους εκείνους που υπερασπίζονται την παλαιστινιακή υπόθεση. Αυτή η μυθοπλασία, το στοίχημα του Ισραήλ, αποσκοπούσε να στιγματίσει ως αντισημίτες όλους εκείνους που αμφισβητούσαν τις εν τοις πράγμασι συνθήκες και ενέργειες του σιωνιστικού κράτους. Αυτή η επιχείρηση έχει τις ρίζες της στην ψυχρά ασκούμενη πολιτική του Ισραήλ απέναντι στους Παλαιστίνιους.

Εξ αρχής το Ισραήλ δεν έκρυψε τ
ον στόχο του: να εκκενώσει τα παλαιστινιακά εδάφη. Και μάλιστα προσποιούμενο ότι τα παλαιστινιακά εδάφη ήταν ακατοίκητα και ότι προορίζονταν ανέκαθεν για τους Σιωνιστές. Ήταν όντως ένας αποικισμός, αλλά όχι με την ευρωπαϊκή έννοια του όρου τον 19ο αιώνα: δεν θα εκμεταλλεύονταν τους κατοίκους της χώρας, θα τους ανάγκαζαν να φύγουν. Όσοι θα έμεναν δεν θα μετατρέπονταν σε εργατικό δυναμικό συνδεδεμένο με τον τόπο, αλλά σε εφήμερο, ανέστιο εργατικό δυναμικό, λες και επρόκειτο για μετανάστες σε γκέτο. Από την αρχή, η γη αγοράστηκε υπό τον όρο ότι θα ήταν άδεια από κατοίκους ή ότι θα μπορούσε να εκκενωθεί. Πρόκειται για γενοκτονία, αλλά η φυσική εξόντωση παραμένει επικουρική της γεωγραφικής εκκένωσης: ως Άραβες γενικά, οι επιζώντες Παλαιστίνιοι οφείλουν να εξομοιωθούν με τους άλλους Άραβες. Η φυσική εξόντωση, είτε έχει ανατεθεί σε μισθοφόρους είτε όχι, είναι απολύτως παρούσα. Αλλά δεν είναι γενοκτονία, όπως λένε, επειδή δεν αποτελεί τον «τελικό στόχο», στην πραγματικότητα είναι ένα μέσο ανάμεσα σε άλλα.

Η συνενοχή των Ηνωμένων Πολιτειών με το Ισραήλ δεν απορρέει μόνο από τη δύναμη ενός σιωνιστικού λόμπι. Ο Elias Sanbar έδειξε με σαφήνεια πώς οι Ηνωμένες Πολιτείες ανακάλυψαν εκ νέου στο Ισραήλ μια πτυχή της δικής τους ιστορίας: την εξόντωση των Ινδιάνων, η οποία και πάλι ήταν μόνο εν μέρει άμεσα φυσική. Συνίστατο στη δημιουργία ενός κενού, σαν να μην υπήρχαν ποτέ Ινδιάνοι, παρά μόνο μέσα σε γκέτο που θα τους μετέτρεπαν σε εσωτερικούς μετανάστες. Από πολλές απόψεις, οι Παλαιστίνιοι είναι οι νέοι Ινδιάνοι, οι Ινδιάνοι του Ισραήλ. Η μαρξιστική ανάλυση δείχνει τις δύο συμπληρωματικές κινήσεις του καπιταλισμού: επιβάλλει συνεχώς στον εαυτό του όρια, μέσα στα οποία αναπτύσσει και εκμεταλλεύεται το δικό του σύστημα· ωθεί αυτά τα όρια ολοένα και πιο μακριά, ξεπερνώντας τα,  για να επαναλάβει τη δική του θεμελίωση, μεγιστοποιώντας την και εντείνοντάς την. Η εξώθηση των ορίων ήταν το εγχείρημα του αμερικανικού καπιταλισμού, του αμερικανικού ονείρου, που υιοθετήθηκε από το Ισραήλ και το όνειρο του Μεγάλου Ισραήλ σε αραβικό έδαφος, στις πλάτες των Αράβων.

« Les Indiens de Palestine » [1985]
Gilees Deleuze, Deux régimes de fous : textes et entretiens 1975-1995, Éditions de Minuit, 2003

Thursday, 22 May 2025

Giorgio Agamben: Το υπόλοιπο του Ισραήλ



Έρχεται μέρα που το υπόλοιπο του Ισραήλ, όσοι από το γένος του Ιακώβ γλιτώσουν, θα πάψουν πια να στηρίζονται στην Ασσυρία που τους χτυπούσε και θα στηριχθούν μ’ εμπιστοσύνη στον Κύριο, τον Άγιο Θεό του Ισραήλ. Ένα υπόλοιπο θα επιστρέψει, το υπόλοιπο του Ιακώβ, στον ισχυρό Θεό. Γιατί ακόμα κι αν ο λαός σου, Ισραήλ, ήτανε σαν της θάλασσας την άμμο, μόνο ένα μέρος απ’ αυτόν θα επέστρεφε. Έχει αποφασιστεί η καταστροφή και θα συντελεστεί με δικαιοσύνη.
Ησαΐας 10, 20-22
Η προφητεία εκπληρώθηκε. Το Ισραήλ δεν υπάρχει πια. Μόνο ένα υπόλοιπο θα σωθεί, και αυτό σίγουρα δεν θα είναι οι ισχυροί που το κυβερνούν και το οδήγησαν μέχρι τέλους. Έχει σημασία τώρα να γνωρίζουμε αυτό το υπόλοιπο, πού βρίσκεται και πώς θα επιβιώσει.  Giorgio Agamben, Il resto di Israele
18 Φεβρουαρίου 2025
Quodlibet

Wednesday, 26 February 2025

REX INUTILIS

 

Τον τελευταίο καιρό με τρώει το χέρι μου να καταπιαστώ με μια αρχαιολογία του κυβερνητικού επιχειρήματος περί πολιτικής ή άλλης ευθύνης, το οποίο μπορεί να συνοψιστεί ως εξής: "Μπορώ να έχω κάνει και τα δύο: και να έχω κάνει αυτό που έχω κάνει, και να μην το έχω κάνει. Αν δεν το έχω κάνει, τότε αυτό που έχω κάνει δεν είναι καμωμένο. Εφ' όσον αυτό που έχω κάνει δεν είναι καμωμένο, έχω κάνει το μη-καμωμένο. Συνεπώς κάθε καταλογισμός υπαιτιότητας είτε για το τι έχω κάνει είτε για το τι δεν έχω κάνει εξυπηρετεί την τοξικότητα των άκρων και ανοίγει τον δρόμο στην αποσταθεροποίηση».
Λέει ο Αριστοτέλης στα «Πολιτικά»:
"Ἐπεὶ δὲ πολιτεία μὲν καὶ πολίτευμα σημαίνει ταὐτόν, πολίτευμα δ᾿ ἐστὶ τὸ κύριον τῶν πόλεων, ἀνάγκη δ᾿ εἶναι κύριον ἢ ἕνα ἢ ὀλίγους ἢ τοὺς πολλούς. "

Κάνοντας τη διαπίστωση ότι, στην τρέχουσα ελληνική πραγματικότητα, η προστασία του πολιτεύματος, δηλαδή η εν τοις πράγμασι εφαρμογή του Συντάγματος, επαφίεται στην ερμηνευτική (ενδεχομένως και καζουιστική) δεινότητα και κυριαρχία του ενός (ή και των ολίγιστων) έναντι των πολλών, δεν μπορώ παρά να καταλήξω στο συμπέρασμα ότι η περίφημη «αποσταθεροποίηση», όπως επισείεται ως φόβητρο σε ένα κρεσέντο δημιουργικής ασάφειας από κυβερνητικά χείλη, μπορεί να αφορά ταυτόχρονα την υφιστάμενη διακυβέρνηση και την ισχύουσα συνταγματική τάξη, δηλαδή το ίδιο το πολίτευμα. Πώς όμως μπορεί ο νόμος, ως εντολή του ενός, να μεταφραστεί σε εκτέλεση των πολλών σε σχέση με αυτόν; Αυτή η διπολικότητα μεταξύ νομιμότητας και νομιμοποίησης της εξουσίας του ενός, αλλά και η αμφισβήτησή της, θα μπορούσε να μας πάει μακριά, στα αειθαλή χωράφια της πολιτικής θεολογίας, από τον Θωμά Ακινάτη και τον Ιερό Αυγουστίνο μέχρι τον Μάξιμο Ομολογητή, από τον Ernst Kantorowicz και τα «Δύο σώματα του Βασιλιά» μέχρι τον Carl Schmitt. Και όπως παρατήρησε πρόσφατα ο αγαπημένος μου Giorgio Agamben: «Η πρωτοκαθεδρία της κυβέρνησης έναντι του βασιλείου και της διοίκησης έναντι του συντάγματος που βιώνουμε σήμερα δεν είναι στην πραγματικότητα χωρίς προηγούμενο στην ιστορία της Δύσης. Έφτασε στην πρώτη και ριζική διατύπωσή της με την επεξεργασία του δόγματος του rex inutilis τον 13ο αιώνα. Με βάση αυτές τις επεξεργασίες, το 1245, ο Πάπας Ιννοκέντιος Δ΄, κατόπιν αιτήματος του πορτογαλικού κλήρου και της αριστοκρατίας, εξέδωσε το διάταγμα Grandi non immerito, με το οποίο απέπεμψε τον βασιλιά Σάντσο Β΄ από τη διακυβέρνηση του βασιλείου της Καστίλης και Λεόν, το οποίο είχε αποδειχθεί ανίκανος να κυβερνήσει, αναθέτοντας στον αδελφό του Αλφόνσο της Βουλώνης την cura et administratio generalis και αφήνοντας, ωστόσο, στον Σάντσο τη βασιλική του αξιοπρέπεια. Η διττή δομή της κυβερνητικής μηχανής εμπεριέχει τη δυνατότητα να αμφισβητηθεί η διπολικότητα στην οποία αρθρώνεται, εάν πάψει να είναι λειτουργική για το σύστημα». Ες αύριον λοιπόν τα σπουδαία….

Thursday, 30 January 2025

Giorgio Agamben: Ο αριθμός των θανατωμένων


Πρέπει πάντα να αναστοχαζόμαστε το χωρίο της Αποκάλυψης (6:9-11), όπου διαβάζουμε: 

«Και όταν (το αρνίο) άνοιξε την πέμπτη σφραγίδα, είδα

κάτω από το θυσιαστήριο τις ψυχές εκείνων που είχαν σφαγιαστεί

εξαιτίας του λόγου του Θεού και της

μαρτυρίας που είχαν δώσει.

Και έκραξαν με φωνή μεγάλη λέγοντας. “Ως

πότε, Κύριε άγιε και αληθινέ, δε θα κρίνεις και

δε θα εκδικηθείς το αίμα μας από αυτούς που

κατοικούν πάνω στη γη;”

Και δόθηκε σε καθέναν από αυτούς στολή

λευκή, και τους ειπώθηκε να αναπαυθούν για λίγο ακόμα

καιρό, μέχρι να συμπληρωθούν και οι σύνδουλοί τους και οι αδελφοί τους

που πρόκειται να θανατωθούν όπως και οι ίδιοι.»

Η ιστορία δεν θα τελειώσει και η τελική κρίση δεν θα εκφωνηθεί μέχρι να συμπληρωθεί ο αριθμός των δικαίων που θανατώθηκαν. Αυτό δεν συμβαίνει γύρω μας; Και πόσοι ακόμη από τους δίκαιους θα πρέπει να θανατωθούν, καθώς τους βλέπουμε να πεθαίνουν καθημερινά; Σίγουρα η ιστορία είναι μια ιστορία πολέμων, θανάτων και δολοφονιών. Αλλά το νόημα του ανοίγματος της πέμπτης σφραγίδας δεν είναι ότι, στην εποχή που ζούμε, θα πρέπει να περιμένουμε άπραγοι μέχρι να συμπληρωθεί ο αριθμός των θανατωμένων. Παρόλο που οι εφημερίδες τούς καταμετρούν καθημερινά, εμείς αγνοούμε τον αριθμό τους, όπως επίσης αγνοούμε πότε θα έρθει η ημέρα της κρίσεως, κι αν θα έρθει ποτέ. Ζούμε σε μια μεταβατική εποχή και, όπως εκείνοι που σφαγιάστηκαν, πρέπει να δίνουμε τη μαρτυρία μας γι’ αυτό που βλέπουμε και γι’ αυτό που πιστεύουμε. Αυτό είναι και το μοναδικό καθήκον μας μέχρι να συμπληρωθεί ο αριθμός των θανατωμένων.

 Giorgio Agamben, Il numero degli uccisi
7 Ιανουαρίου 2023
Quodlibet


Friday, 17 January 2025

Amnon Raz-Krakotzkin: Η άρνηση της εξορίας και η σιωνιστική συνείδηση

 

Στο Ισραήλ, η άρνηση της εξορίας είναι η κεντρική έννοια πίσω από τα μείζονα χαρακτηριστικά της αυτοσυνειδησίας, την αντίληψη της ιστορίας, τη συλλογική μνήμη και την πολιτική. Η έννοια αυτή θα πρέπει να εξεταστεί στο πλαίσιο των συνεπαγωγών της, «την επιστροφή στην ιστορία», όπως ισχυρίζεται το «σιωνιστικό εγχείρημα». Αυτές οι δύο έννοιες δεν είναι ταυτόσημες αλλά συνδυάζονται και αλληλοσυμπληρώνονται στον προσδιορισμό της αυτοαντίληψης του Σιωνισμού και του Κράτους του Ισραήλ.

Η άρνηση της εξορίας δεν είναι η άρνηση των διαφορετικών μορφών εβραϊκής ύπαρξης κατά τη διάρκεια της ιστορίας, αλλά η άρνηση της ιστορικότητάς τους. Προέρχεται από την επιθυμία να οριστεί η συλλογικότητα των Εβραίων ως εθνική συλλογικότητα με τη νεωτερική έννοια του όρου, να παρουσιαστεί η εβραϊκή ιστορία ως εθνική ιστορία και να γραφτεί η εθνική ιστορία των Εβραίων. Οι Εβραίοι προφανώς δεν έχουν μια κοινή ιστορία — ακόμα κι αν μοιράζονταν πολλά κοινά πράγματα: θα μπορούσε να λεχθεί ότι αποτελούν μια «φαντασιακή κοινότητα». Ωστόσο, αυτή η κοινότητα διαμορφώθηκε βασισμένη σε έναν νόμο: όχι στη βάση μιας κοινής ιστορίας, αλλά –αντίθετα– στη βάση μιας άρνησης της ιστορίας.

Για να γραφτεί η ιστορία των Εβραίων ως εθνική ιστορία, ως ιστορία των νικητών, έπρεπε αυτοί να απομονωθούν από το πλαίσιο στο οποίο ζούσαν — με άλλα λόγια, από τις γλώσσες, τα πολιτισμικά συστήματα και τις πολιτισμικές αναπαραστάσεις που επέτρεψαν την εξεργασία της ζωής τους: όλα αυτά συρρικνώθηκαν σε ένα ασήμαντο κέλυφος. Αυτό που ορίστηκε ως ιστορικοποίηση των Εβραίων ήταν στην πραγματικότητα η αποϊστορικοποίησή τους, μια διαδικασία εξάλειψης του πλαισίου, η οποία πηγάζει κατευθείαν από την υιοθέτηση της αντισημιτικής αντίληψης για τον ανέστιο και ανερμάτιστο Εβραίο.

Η άρνηση της ιστορίας εφαρμόστηκε στην ιστορία όλων των Εβραίων, τόσο στην ιστορία τους στην Ευρώπη όσο και στον ισλαμικό κόσμο αλλά οι συνέπειες για τους Εβραίους από τις μουσουλμανικές χώρες ήταν πολύ πιο σοβαρές, επειδή ο σιωνιστικός λόγος, ορίζοντας τον εαυτό του ως ευρωπαϊκό, πήρε μια ξεκάθαρα οριενταλιστική χροιά. Ο μετασχηματισμός της εβραϊκής συνείδησης, που συνεπάγεται η άρνηση της εξορίας, προσαρμόζει τις εβραϊκές έννοιες στη νεωτερική έννοια της ιστορίας μέσα από μια ρητή ταύτιση με τη Δύση και μια αντίθεση με την Ανατολή.

Παραδόξως, όταν ένας Εβραίος έφευγε από την Ευρώπη για να εγκατασταθεί στην Ανατολή, αυτό εξέφραζε τη μεταμόρφωσή του και το γεγονός ότι ανήκε στη Δύση. Ο Σιωνισμός υιοθέτησε αρχές που επέτρεψαν στην ευρωπαϊκή κουλτούρα να αυτοπροσδιοριστεί διατηρώντας μια απόσταση μεταξύ του εαυτού της και των Εβραίων. Γενικά, όλες οι όψεις της έννοιας της άρνησης της εξορίας συνιστούν την άρνηση οτιδήποτε θεωρείται ανατολίτικο στον Εβραίο. Αν οι Εβραίοι της Ανατολής δεν συμπεριλήφθηκαν ούτε στη σιωνιστική προοπτική ούτε στον ορισμό του εβραϊκού λαού, αυτό οφείλεται στο ότι η σιωνιστική ιδεολογία γεννήθηκε στην Ευρώπη και ο στόχος της ήταν ο απο-ανατολικοποίηση των Εβραίων.

Η έννοια του Οριενταλισμού (όπως την εισήγαγε ο Edward Saïd: η Ανατολή μέσα από την οπτική της Δύσης) είναι θεμελιώδης για την κατανόηση τόσο του Σιωνισμού όσο και της δυναμικής που εναπόκειται στη σύνδεση των εννοιών της εξορίας και του δι-εθνισμού. Δεδομένου ότι η ισραηλινή εθνική συνείδηση ​​βασίζεται σε έναν συνδυασμό θεολογίας και οριενταλισμού, η κριτική της πηγάζει από την αναζήτηση μιας εναλλακτικής λύσης απέναντι σε αυτές τις δύο διαστάσεις. Η έννοια του δι-εθνισμού, δηλαδή της προσδοκίας να δημιουργηθεί ένας δεσμός ανάμεσα σε Εβραίους και Άραβες, έρχεται σε ευθεία αντίθεση με τα θεμέλια μιας συνείδησης που τους παρουσιάζει ως τις δύο πλευρές μιας αντίφασης.

Ο Amnon Raz-Krakotzkin είναι ιστορικός και διδάσκει στο Πανεπιστήμιο Ben-Gurion του Negev.

Απόσπασμα από την έκδοση: Amnon Raz-Krakotzkin, Exil et souveraineté. Judaïsme, sionisme et pensée binationale, La fabrique, Παρίσι, 2007.

Mετάφραση Δημήτρης Κοσμίδης
Αναδημοσίευση από https://jacobin.gr/

Monday, 30 December 2024

Giorgio Agamben: Εργασία και ζωή




 

Συχνά ακούμε να επαινείται το ιταλικό Σύνταγμα επειδή έχει θέσει ως θεμελιώδη αξία την εργασία.  Ωστόσο, όχι μόνο η ετυμολογία του όρου (labor υποδηλώνει στα λατινικά μια τιμωρία κι έναν επώδυνο μόχθο), αλλά και η χρήση του ως έμβλημα των στρατοπέδων συγκέντρωσης (Arbeit macht Frei [η εργασία απελευθερώνει] ήταν γραμμένο στην πύλη του Άουσβιτς) θα έπρεπε να μας κάνουν δύσπιστους απέναντι σε μια τέτοια απρόσεκτα θετική σημασιοδότηση. Από τις σελίδες της Γένεσης, που παρουσιάζουν την εργασία ως τιμωρία για το αμάρτημα του Αδάμ, ώς το συχνά αναφερόμενο απόσπασμα από τη Γερμανική Ιδεολογία όπου ο Μαρξ ανήγγειλε ότι στην κομμουνιστική κοινωνία θα ήταν δυνατό, αντί να δουλεύουμε, «να κάνουμε αυτό σήμερα, αύριο το άλλο, να πηγαίνουμε για κυνήγι το πρωί, να ψαρεύουμε το απόγευμα, να εκτρέφουμε ζώα το βράδυ, μετά το μεσημεριανό να επιδιδόμαστε στην κριτική ανάλογα με τα γούστα μας», η υγιής δυσπιστία απέναντι στην εργασία αποτελεί αναπόσπαστο μέρος της πολιτιστικής μας παράδοσης.
Υπάρχει, ωστόσο, ένας πιο σοβαρός και βαθύς λόγος, που θα έπρεπε να συνηγορεί ώστε να μην καθίσταται η εργασία το θεμέλιο μιας κοινωνίας.
Προέρχεται από την επιστήμη, και συγκεκριμένα από τη φυσική, η οποία ορίζει την εργασία ως τη δύναμη που πρέπει να ασκηθεί σε ένα σώμα για να το θέσει σε κίνηση. Ο δεύτερος νόμος της θερμοδυναμικής βρίσκει εφαρμογή αναγκαστικά και στην εργασία, που ορίζεται με αυτόν τον τρόπο. Σύμφωνα με αυτή την αρχή, η οποία είναι ίσως η ύψιστη έκφραση της έσχατης απαισιοδοξίας στην οποία έχει φτάσει η αληθινή επιστήμη, η ενέργεια αναπόφευκτα τείνει να υποβαθμίζεται και η εντροπία, που εκφράζει την αταξία ενός ενεργειακού συστήματος, εξίσου αναπόφευκτα τείνει να αυξάνεται. Όσο περισσότερο παράγουμε εργασία, τόσο περισσότερη αταξία και εντροπία θα αυξάνονται αναπόδραστα στο σύμπαν.
Επομένως, το να θεμελιώνουμε μια κοινωνία στην εργασία σημαίνει τελικά ότι δεν την προσανατολίζουμε στην τάξη και τη ζωή, αλλά στην αταξία και τον θάνατο.
Μια υγιής κοινωνία θα πρέπει μάλλον να στοχάζεται όχι μόνο τους τρόπους με τους οποίους οι άνθρωποι εργάζονται και παράγουν εντροπία, αλλά και τους τρόπους με τους οποίους τεμπελιάζουν και διαλογίζονται, παράγοντας αυτή την άρνηση της εντροπίας, χωρίς την οποία η ζωή δεν θα ήταν δυνατή.

 Giorgio Agamben, Il lavoro e la vita
 24 Δεκεμβρίου 2024
Quodlibet



Sunday, 22 December 2024

Giorgio Agamben: Λαοί που έχουν χάσει τη γλώσσα τους



Τι συμβαίνει με τους Ευρωπαίους σήμερα; Αυτό που σήμερα δεν μπορούμε να χάσουμε από τα μάτια μας είναι το θέαμα της απώλειας και της λήθης της γλώσσας μέσα στην οποία κατοίκησαν άλλοτε. Ο τρόπος αυτής της σύγχυσης ποικίλλει για κάθε λαό: οι Αγγλοσάξονες έχουν ήδη ολοκληρώσει τη διαδρομή προς μια γλώσσα καθαρά εργαλειακή και αντικειμενοποιητική –basic English, στην οποία μπορεί κανείς μόνο να ανταλλάξει μηνύματα που μοιάζουν όλο και πιο πολύ με αλγόριθμους– και οι Γερμανοί φαίνεται να πορεύονται στον ίδιο δρόμο· οι Γάλλοι, παρά τη λατρεία τους για την εθνική τους γλώσσα, αν όχι εξαιτίας της, έχασαν τη σχεδόν κανονιστική σχέση που συνέδεε τον προφορικό λόγο με τη γραμματική· οι Ιταλοί, εκείνη την πανούργα και τόσο βολική για αυτούς διγλωσσία, που ήταν και ο πλούτος τους, η οποία πλέον μεταμορφώνεται παντού σε μια άνευ νοήματος ιδιόλεκτο. Και, αν οι Εβραίοι ανήκουν στην ευρωπαϊκή κουλτούρα, ή τουλάχιστον αποτελούσαν μέρος της, καλό είναι να θυμόμαστε τα λόγια του Scholem με αφορμή την εκκοσμίκευση που επιχείρησε ο Σιωνισμός μετατρέποντας μια ιερή γλώσσα σε εθνική γλώσσα: «Ζούμε εντός της γλώσσας μας σαν τυφλοί που περπατούν στο χείλος μιας αβύσσου... Αυτή η γλώσσα κυοφορεί καταστροφές... θα έρθει η μέρα που θα στραφεί εναντίον αυτών που τη μιλούν».

Σε κάθε περίπτωση, το αποτέλεσμα είναι η απώλεια της ποιητικής σχέσης με τη γλώσσα και η αντικατάστασή της με μια εργαλειακή σχέση στην οποία εκείνος που πιστεύει ότι χρησιμοποιεί τη γλώσσα, στην πραγματικότητα χρησιμοποιείται από αυτήν δίχως καν να το συνειδητοποιεί. Και δεδομένου ότι η γλώσσα είναι η ίδια η μορφή της ανθρωπογένεσης, της ανθρωποποίησης του ζωντανού homo, αυτό που φαίνεται να απειλείται σήμερα είναι η ίδια η ανθρωπιά του ανθρώπου. 
Καθοριστικής σημασίας, ωστόσο, είναι το γεγονός ότι όσο περισσότερο ένας λαός χάνεται μέσα στην ίδια του τη γλώσσα, με το να του γίνεται κατά κάποιον τρόπο είτε ξένη είτε υπερβολικά οικεία, τόσο λιγότερο είναι δυνατό να σκέφτεται σε αυτή τη γλώσσα. Γι' αυτό σήμερα βλέπουμε τις κυβερνήσεις των ευρωπαϊκών λαών, που έχουν γίνει ανίκανες να σκεφτούν, να φυλακίζονται σε ένα ψέμα που δεν μπορούν να το κατανοήσουν ως τέτοιο. Ένα ψέμα που ο ψεύτης δεν το συνειδητοποιεί είναι στην πραγματικότητα απλώς μια αδυναμία του σκέπτεσθαι, η αδυναμία να διακόψει κανείς τουλάχιστον για μια στιγμή την καθαρά εργαλειακή σχέση με τον λόγο του. Και αν οι άνθρωποι δεν μπορούν πλέον να σκέφτονται στη γλώσσα τους, δεν θα πρέπει να εκπλαγούμε αν αισθάνονται υποχρεωμένοι να υποκαταστήσουν τη σκέψη τους με την τεχνητή νοημοσύνη.

Είναι αυτονόητο ότι αυτό το χάσιμο των λαών μέσα στη γλώσσα που ήταν η ζωτική τους κατοικία έχει πάνω από όλα πολιτική σημασία. Η Ευρώπη δεν θα βγει από το αδιέξοδο στο οποίο εγκλωβίζεται αν δεν ξαναβρεί πρωτίστως μια ποιητική και αναστοχαστική σχέση με τον λόγο της. Μόνο με αυτό το τίμημα θα καταστεί τελικά δυνατή μια ευρωπαϊκή πολιτική –που σήμερα δεν υπάρχει.


Giorgio Agamben, Popoli che hanno perduto la lingua
 11 Οκτωβρίου 2024
Quodlibet