Giorgio Agamben: Εργασία και ζωή

 

Συχνά ακούμε να επαινείται το ιταλικό Σύνταγμα επειδή έχει θέσει ως θεμελιώδη αξία την εργασία.  Ωστόσο, όχι μόνο η ετυμολογία του όρου (labor υποδηλώνει στα λατινικά μια τιμωρία κι έναν επώδυνο μόχθο), αλλά και η χρήση του ως έμβλημα των στρατοπέδων συγκέντρωσης (Arbeit macht Frei [η εργασία απελευθερώνει] ήταν γραμμένο στην πύλη του Άουσβιτς) θα έπρεπε να μας κάνουν δύσπιστους απέναντι σε μια τέτοια απρόσεκτα θετική σημασιοδότηση. Από τις σελίδες της Γένεσης, που παρουσιάζουν την εργασία ως τιμωρία για το αμάρτημα του Αδάμ, ώς το συχνά αναφερόμενο απόσπασμα από τη Γερμανική Ιδεολογία όπου ο Μαρξ ανήγγειλε ότι στην κομμουνιστική κοινωνία θα ήταν δυνατό, αντί να δουλεύουμε, «να κάνουμε αυτό σήμερα, αύριο το άλλο, να πηγαίνουμε για κυνήγι το πρωί, να ψαρεύουμε το απόγευμα, να εκτρέφουμε ζώα το βράδυ, μετά το μεσημεριανό να επιδιδόμαστε στην κριτική ανάλογα με τα γούστα μας», η υγιής δυσπιστία απέναντι στην εργασία αποτελεί αναπόσπαστο μέρος της πολιτιστικής μας παράδοσης.
Υπάρχει, ωστόσο, ένας πιο σοβαρός και βαθύς λόγος, που θα έπρεπε να συνηγορεί ώστε να μην καθίσταται η εργασία το θεμέλιο μιας κοινωνίας. Προέρχεται από την επιστήμη, και συγκεκριμένα από τη φυσική, η οποία ορίζει την εργασία ως τη δύναμη που πρέπει να ασκηθεί σε ένα σώμα για να το θέσει σε κίνηση. Ο δεύτερος νόμος της θερμοδυναμικής βρίσκει εφαρμογή αναγκαστικά και στην εργασία, που ορίζεται με αυτόν τον τρόπο. Σύμφωνα με αυτή την αρχή, η οποία είναι ίσως η ύψιστη έκφραση της έσχατης απαισιοδοξίας στην οποία έχει φτάσει η αληθινή επιστήμη, η ενέργεια αναπόφευκτα τείνει να υποβαθμίζεται και η εντροπία, που εκφράζει την αταξία ενός ενεργειακού συστήματος, εξίσου αναπόφευκτα τείνει να αυξάνεται. Όσο περισσότερο παράγουμε εργασία, τόσο περισσότερη αταξία και εντροπία θα αυξάνονται αναπόδραστα στο σύμπαν.
Επομένως, το να θεμελιώνουμε μια κοινωνία στην εργασία σημαίνει τελικά ότι δεν την προσανατολίζουμε στην τάξη και τη ζωή, αλλά στην αταξία και τον θάνατο. Μια υγιής κοινωνία θα πρέπει μάλλον να στοχάζεται όχι μόνο τους τρόπους με τους οποίους οι άνθρωποι εργάζονται και παράγουν εντροπία, αλλά και τους τρόπους με τους οποίους τεμπελιάζουν και διαλογίζονται, παράγοντας αυτή την άρνηση της εντροπίας, χωρίς την οποία η ζωή δεν θα ήταν δυνατή.

 Giorgio Agamben, Il lavoro e la vita
 24 Δεκεμβρίου 2024
Quodlibet

Giorgio Agamben: Λαοί που έχουν χάσει τη γλώσσα τους

Τι συμβαίνει με τους Ευρωπαίους σήμερα; Αυτό που σήμερα δεν μπορούμε να χάσουμε από τα μάτια μας είναι το θέαμα της απώλειας και της λήθης της γλώσσας μέσα στην οποία κατοίκησαν άλλοτε. Ο τρόπος αυτής της σύγχυσης ποικίλλει για κάθε λαό: οι Αγγλοσάξονες έχουν ήδη ολοκληρώσει τη διαδρομή προς μια γλώσσα καθαρά εργαλειακή και αντικειμενοποιητική –basic English, στην οποία μπορεί κανείς μόνο να ανταλλάξει μηνύματα που μοιάζουν όλο και πιο πολύ με αλγόριθμους– και οι Γερμανοί φαίνεται να πορεύονται στον ίδιο δρόμο· οι Γάλλοι, παρά τη λατρεία τους για την εθνική τους γλώσσα, αν όχι εξαιτίας της, έχασαν τη σχεδόν κανονιστική σχέση που συνέδεε τον προφορικό λόγο με τη γραμματική· οι Ιταλοί, εκείνη την πανούργα και τόσο βολική για αυτούς διγλωσσία, που ήταν και ο πλούτος τους, η οποία πλέον μεταμορφώνεται παντού σε μια άνευ νοήματος ιδιόλεκτο. Και, αν οι Εβραίοι ανήκουν στην ευρωπαϊκή κουλτούρα, ή τουλάχιστον αποτελούσαν μέρος της, καλό είναι να θυμόμαστε τα λόγια του Scholem με αφορμή την εκκοσμίκευση που επιχείρησε ο Σιωνισμός μετατρέποντας μια ιερή γλώσσα σε εθνική γλώσσα: «Ζούμε εντός της γλώσσας μας σαν τυφλοί που περπατούν στο χείλος μιας αβύσσου... Αυτή η γλώσσα κυοφορεί καταστροφές... θα έρθει η μέρα που θα στραφεί εναντίον αυτών που τη μιλούν».


Σε κάθε περίπτωση, το αποτέλεσμα είναι η απώλεια της ποιητικής σχέσης με τη γλώσσα και η αντικατάστασή της με μια εργαλειακή σχέση στην οποία εκείνος που πιστεύει ότι χρησιμοποιεί τη γλώσσα, στην πραγματικότητα χρησιμοποιείται από αυτήν δίχως καν να το συνειδητοποιεί. Και δεδομένου ότι η γλώσσα είναι η ίδια η μορφή της ανθρωπογένεσης, της ανθρωποποίησης του ζωντανού homo, αυτό που φαίνεται να απειλείται σήμερα είναι η ίδια η ανθρωπιά του ανθρώπου. 

Καθοριστικής σημασίας, ωστόσο, είναι το γεγονός ότι όσο περισσότερο ένας λαός χάνεται μέσα στην ίδια του τη γλώσσα, με το να του γίνεται κατά κάποιον τρόπο είτε ξένη είτε υπερβολικά οικεία, τόσο λιγότερο είναι δυνατό να σκέφτεται σε αυτή τη γλώσσα. Γι' αυτό σήμερα βλέπουμε τις κυβερνήσεις των ευρωπαϊκών λαών, που έχουν γίνει ανίκανες να σκεφτούν, να φυλακίζονται σε ένα ψέμα που δεν μπορούν να το κατανοήσουν ως τέτοιο. Ένα ψέμα που ο ψεύτης δεν το συνειδητοποιεί είναι στην πραγματικότητα απλώς μια αδυναμία του σκέπτεσθαι, η αδυναμία να διακόψει κανείς τουλάχιστον για μια στιγμή την καθαρά εργαλειακή σχέση με τον λόγο του. Και αν οι άνθρωποι δεν μπορούν πλέον να σκέφτονται στη γλώσσα τους, δεν θα πρέπει να εκπλαγούμε αν αισθάνονται υποχρεωμένοι να υποκαταστήσουν τη σκέψη τους με την τεχνητή νοημοσύνη.


Είναι αυτονόητο ότι αυτό το χάσιμο των λαών μέσα στη γλώσσα που ήταν η ζωτική τους κατοικία έχει πάνω από όλα πολιτική σημασία. Η Ευρώπη δεν θα βγει από το αδιέξοδο στο οποίο εγκλωβίζεται αν δεν ξαναβρεί πρωτίστως μια ποιητική και αναστοχαστική σχέση με τον λόγο της. Μόνο με αυτό το τίμημα θα καταστεί τελικά δυνατή μια ευρωπαϊκή πολιτική –που σήμερα δεν υπάρχει.



Giorgio Agamben, Popoli che hanno perduto la lingua
 11 Οκτωβρίου 2024
Quodlibet