Το πράσινο ως ... κόκκινο

Οι οικολογικές ανησυχίες ενός αντισυμβατικού φυσιολάτρη και ο σχολιασμός μιας συχνά σουρεαλιστικής πραγματικότητας

ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΚΟΣΜΙΔΗΣ

Ν. Σ. Μάργαρη, Οδοιπορικό στο ελληνικό περιβάλλον. Οικολογικά ταξίδια και ιστορίες στην Ελλάδα του 21ου αιώνα, πρόλογος Γιώργος Γραμματικάκης, Εκδόσεις Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα 2001.

Ας υπενθυμίσουμε στους νεότερους κάποια αυτονόητα: πράσινο οφείλει ως γνωστόν να είναι το περιβάλλον, πράσινοι και αυτοί που πασχίζουν για την προστασία του, ήγουν οι περιβαλλοντολόγοι - οικολόγοι, και εδώ θα μιλήσουμε για το βιβλίο ενός από αυτούς. Ωστόσο, ο συγγραφέας του, ο Νίκος Μάργαρης, μάλλον δεν αποτελεί τυπικό δείγμα του σιναφιού, μια και για κάποιους συναδέλφους του, οι απόψεις του, επιστημονικές και μη, τον καθιστούν «κόκκινο πανί». Βεβαίως, σε αυτή την ιστορία έχει βάλει και αυτός το χεράκι του. Θα δούμε το πώς και το γιατί.

Στην πλούσια βιοποικιλότητα της ελληνικής οικολογίας ο Ν. Μάργαρης αποτελεί είδος μάλλον αυτοφυές. Διόλου εναλλακτικός και σε καμιά περίπτωση politically correct, πασχίζει να κάνει το άγριο ήμερο και όχι το αντίθετο. Πρωτίστως είναι καλλιεργητής. Μεταξύ άλλων έχει ασχοληθεί με καλλιέργειες ρίγανης, ενώ, ευκαιρίας δοθείσης, δεν διστάζει να σπείρει και κάποια ζιζάνια. Οικολογία γι' αυτόν σημαίνει πεδίο, με όλες τις δυνατές συμπαραδηλώσεις (χωράφι, ερευνητικό πεδίο, πεδίο σύγκρουσης). Ως συγγραφέας βιβλίων που απευθύνονται σε ένα ευρύ κοινό του αρέσει να εμφανίζεται ως οδοιπόρος, μηχανοκίνητος περιηγητής που οργώνει τον τόπο και καταγράφει το τοπίο από τη στεριανή Ελλάδα και τα νησιά ως τα μικρασιατικά παράλια. Γι' αυτόν η ιστορικότητα του τοπίου θεωρείται σημείο αφετηριακό. Η φύση δεν μπορεί να νοηθεί χωρίς ιστορία και η ιστορία της φύσης δεν μπορεί παρά να είναι ανθρώπινη, πράγματα βέβηλα και διόλου «φυσικά» για πολλούς. Προσπαθώντας να σκεφτεί το περιβαλλοντικό μας πρόβλημα, δηλαδή να ξεχερσώσει το επιστημονικό του χωράφι, επιχειρηματολογεί νηφάλια, επιστρατεύοντας συνήθως πλήθος στοιχείων από το εμπειρικό πεδίο. Οταν όμως έρθει η ώρα να παρέμβει δημόσια, επιλέγει ένα λόγο άμεσο στην προφορικότητά του και δεν διστάζει να μετέλθει το σκώμμα και την ειρωνεία, τον σαρκασμό και τον αυτοσαρκασμό, την πρόκληση που φτάνει κάποτε στα όρια της παραδοξολογίας. Μόνιμος στόχος του η ανέξοδη καταστροφολογία και οι υστερικές αντιδράσεις των οικολογούντων. Ως άλλος Διογένης αναζητεί επίμονα έναν «κοινό νου», που ούτε προφανής είναι ούτε και κοινότοπος. Θυμόσοφος, εκλεκτικός επίγονος του Καραβίδα (προτού αυτός γίνει μπαϊράκι στα χέρια νεοκοινοτιστών ιδεολόγων), «μπρούτος» καμιά φορά στον αντιδιανοουμενισμό του, βγαίνει στην αγορά χωρίς να πολυδίνει σημασία στους κανόνες ενός τρέχοντος καθωσπρεπισμού. Πολυπράγμων, συνδυάζει την πανεπιστημιακή διδασκαλία και έρευνα με τη συστηματική παρουσία στα ΜΜΕ της Αθήνας και της Θεσσαλονίκης («Το Βήμα», «Οικονομικός Ταχυδρόμος», «Τα Νέα», «4 Τροχοί», ΕΤ3, «Αγγελιοφόρος Θεσσαλονίκης», «National Geographic» και «Traveler» - στα δύο τελευταία παραμένει ως σήμερα διευθυντής).


Ανθρωπος παθιασμένος, ο Μάργαρης είναι επόμενο να εμπνέει πάθη και να προκαλεί αντιπάθειες. Μερικές φορές οι θέσεις του ελέγχονται ως αμφιλεγόμενες ή υπερβολικές. Η συνηγορία του, λόγου χάρη, υπέρ του φαραωνικού «πρότζεκτ» για την εκτροπή του Αχελώου τον έκανε εύκολο στόχο. Οι κακές γλώσσες λένε ότι έφτασε κάποτε σε σημείο να προτείνει την εισαγωγή λύκων από την Αλβανία για να αντιμετωπιστεί ο υπερπληθυσμός των γιδιών που λυμαίνονται την ελληνική χλωρίδα (ένα από τα προσφιλέστερα θέματά του) ή ακόμη ότι συζητούσε σοβαρά το ενδεχόμενο εξαγωγής πλεονασματικών υπερήλικων γαϊδουριών της Μυτιλήνης για να γίνουν τουριστικές ατραξιόν σε ξενοδοχειακές μονάδες της Κρήτης. Ακόμη χειρότερα, βρίσκει του γούστου του τις πλαστικές σακούλες και καρέκλες, το τσιμέντο, το κάψιμο των πευκώνων, τα μεταλλαγμένα οπωροκηπευτικά, τα ψάρια των ιχθυοτροφείων και τις κότες των πτηνοτροφείων - υπό προϋποθέσεις βέβαια.

Σε μια συγκυρία όπου για πολλούς καλόπιστους και οικολογικά ευαίσθητους συμπολίτες μας το περιβαλλοντικό ιδεώδες παραπέμπει συνειρμικά σε ταπετσαρίες με ελβετικά τοπία ή σε βαθύσκιους βαγκνερικούς δρυμούς της Μεσευρώπης, αυτός επιμένει να μιλάει για πουρνάρια και ασφάκες, σχοίνα και γαϊδουράγκαθα, υπενθυμίζοντάς μας ότι ο ελαιώνας, παιδί της φύσης και του πολύχρονου ανθρώπινου μόχθου, είναι το κατ' εξοχήν ελληνικό δάσος. Αξίζει ακόμη να ειπωθεί ότι ακόμη και στα πιο πολεμικά γραφτά του Μάργαρη υποφώσκει ένας σχεδόν απωθημένος ρομαντισμός, όπως προδίδει η τρυφερή - θα έλεγα - σχέση του με τη λαογραφία του Δημήτρη Λουκάτου ή οι μνείες σε κάποιους παλαιότερους δασκάλους (βλέπε για παράδειγμα το κείμενό του με τον αφοπλιστικό τίτλο «Ημαρτον Κορδάτε»).

Ενα από τα πολλά πάθη του Ν. Μάργαρη είναι το να αφηγείται ιστορίες, όπως αυτές που φιλοξενούνται στο Οδοιπορικό του. Πρωτοδημοσιευμένες σε εφημερίδες, περιοδικά και βιβλία, χρησιμοποιήθηκαν ως «πρώτη ύλη», ξαναδουλεύτηκαν από την αρχή και «χτίστηκαν» πάνω σε καινούργια δομή, όπως μας πληροφορεί ο ίδιος στο εισαγωγικό του σημείωμα. Στον πρόλογο, ο αστροφυσικός Γιώργος Γραμματικάκης σχολιάζει καίρια κάποιες πτυχές του βιβλίου και της προσωπικότητας του συγγραφέα, και μάλιστα χωρίς να μασά τα λόγια του - πράγμα μάλλον σπάνιο για τα εκδοτικά μας ήθη.

Ας ακούσουμε λοιπόν τις ιστορίες του Νίκου Μάργαρη για τον Πιπιστρέλο, τη νανονυχτερίδα που βρήκε καταφύγιο στα φράγματα της ΔΕΗ και συνεχίζει να αντιστέκεται στις κάμερες, ας δρέψουμε χωρίς ενοχές τα «Ανθη του τσιμέντου», ας γνωριστούμε με την κυρία «Ινουλα: Ανθρωπόφυτο, ασφαλτόφυτο μπαζόφυτο» και ας πούμε «Ναι στην προίκα», ας του επιτρέψουμε να φρονεί ότι «Η Αφροδίτη είναι καλά στο Λούβρο!», ας παραδεχτούμε ότι «Ο γιαλός είναι στραβός» και ότι «Από ποντίκια πάμε καλά», ας αναρωτηθούμε μαζί του για το «Αν τα φύλλα κοιμούνται» και για το αν «Διαφέρουν τα αρνιά από τις κότες». Τέλος ας αποφύγουμε τις «Συγκρούσεις στη Συγγρού», «Χορεύοντας με ένα MAZDA», ενώ εκείνος θα μένει «Ατιμασμένος κι ευχαριστημένος» στον επαρχιακό δρόμο Ορεστιάδας - Αλεξανδρούπολης.

Ο κ. Δημήτρης Κοσμίδης είναι [ήταν] υπεύθυνος εκδόσεων στο Κρατικό Θέατρο Βορείου Ελλάδος.
Το ΒΗΜΑ, 03/03/2002 , Σελ.: S20
Κωδικός άρθρου: B13506S201
ID: 243715