Συχνά ακούμε να επαινείται το ιταλικό Σύνταγμα επειδή έχει θέσει ως θεμελιώδη αξία την εργασία. Ωστόσο, όχι μόνο η ετυμολογία του όρου (labor υποδηλώνει στα λατινικά μια τιμωρία κι έναν επώδυνο μόχθο), αλλά και η χρήση του ως έμβλημα των στρατοπέδων συγκέντρωσης (Arbeit macht Frei [η εργασία απελευθερώνει] ήταν γραμμένο στην πύλη του Άουσβιτς) θα έπρεπε να μας κάνουν δύσπιστους απέναντι σε μια τέτοια απρόσεκτα θετική σημασιοδότηση. Από τις σελίδες της Γένεσης, που παρουσιάζουν την εργασία ως τιμωρία για το αμάρτημα του Αδάμ, ώς το συχνά αναφερόμενο απόσπασμα από τη Γερμανική Ιδεολογία όπου ο Μαρξ ανήγγειλε ότι στην κομμουνιστική κοινωνία θα ήταν δυνατό, αντί να δουλεύουμε, «να κάνουμε αυτό σήμερα, αύριο το άλλο, να πηγαίνουμε για κυνήγι το πρωί, να ψαρεύουμε το απόγευμα, να εκτρέφουμε ζώα το βράδυ, μετά το μεσημεριανό να επιδιδόμαστε στην κριτική ανάλογα με τα γούστα μας», η υγιής δυσπιστία απέναντι στην εργασία αποτελεί αναπόσπαστο μέρος της πολιτιστικής μας παράδοσης.
Υπάρχει, ωστόσο, ένας πιο σοβαρός και βαθύς λόγος, που θα έπρεπε να συνηγορεί ώστε να μην καθίσταται η εργασία το θεμέλιο μιας κοινωνίας. Προέρχεται από την επιστήμη, και συγκεκριμένα από τη φυσική, η οποία ορίζει την εργασία ως τη δύναμη που πρέπει να ασκηθεί σε ένα σώμα για να το θέσει σε κίνηση. Ο δεύτερος νόμος της θερμοδυναμικής βρίσκει εφαρμογή αναγκαστικά και στην εργασία, που ορίζεται με αυτόν τον τρόπο. Σύμφωνα με αυτή την αρχή, η οποία είναι ίσως η ύψιστη έκφραση της έσχατης απαισιοδοξίας στην οποία έχει φτάσει η αληθινή επιστήμη, η ενέργεια αναπόφευκτα τείνει να υποβαθμίζεται και η εντροπία, που εκφράζει την αταξία ενός ενεργειακού συστήματος, εξίσου αναπόφευκτα τείνει να αυξάνεται. Όσο περισσότερο παράγουμε εργασία, τόσο περισσότερη αταξία και εντροπία θα αυξάνονται αναπόδραστα στο σύμπαν.
Επομένως, το να θεμελιώνουμε μια κοινωνία στην εργασία σημαίνει τελικά ότι δεν την προσανατολίζουμε στην τάξη και τη ζωή, αλλά στην αταξία και τον θάνατο. Μια υγιής κοινωνία θα πρέπει μάλλον να στοχάζεται όχι μόνο τους τρόπους με τους οποίους οι άνθρωποι εργάζονται και παράγουν εντροπία, αλλά και τους τρόπους με τους οποίους τεμπελιάζουν και διαλογίζονται, παράγοντας αυτή την άρνηση της εντροπίας, χωρίς την οποία η ζωή δεν θα ήταν δυνατή.
Giorgio Agamben, Il lavoro e la vita
24 Δεκεμβρίου 2024
Quodlibet
