Τι συμβαίνει με τους Ευρωπαίους σήμερα; Αυτό που σήμερα δεν μπορούμε να χάσουμε από τα μάτια μας είναι το θέαμα της απώλειας και της λήθης της γλώσσας μέσα στην οποία κατοίκησαν άλλοτε. Ο τρόπος αυτής της σύγχυσης ποικίλλει για κάθε λαό: οι Αγγλοσάξονες έχουν ήδη ολοκληρώσει τη διαδρομή προς μια γλώσσα καθαρά εργαλειακή και αντικειμενοποιητική –basic English, στην οποία μπορεί κανείς μόνο να ανταλλάξει μηνύματα που μοιάζουν όλο και πιο πολύ με αλγόριθμους– και οι Γερμανοί φαίνεται να πορεύονται στον ίδιο δρόμο· οι Γάλλοι, παρά τη λατρεία τους για την εθνική τους γλώσσα, αν όχι εξαιτίας της, έχασαν τη σχεδόν κανονιστική σχέση που συνέδεε τον προφορικό λόγο με τη γραμματική· οι Ιταλοί, εκείνη την πανούργα και τόσο βολική για αυτούς διγλωσσία, που ήταν και ο πλούτος τους, η οποία πλέον μεταμορφώνεται παντού σε μια άνευ νοήματος ιδιόλεκτο. Και, αν οι Εβραίοι ανήκουν στην ευρωπαϊκή κουλτούρα, ή τουλάχιστον αποτελούσαν μέρος της, καλό είναι να θυμόμαστε τα λόγια του Scholem με αφορμή την εκκοσμίκευση που επιχείρησε ο Σιωνισμός μετατρέποντας μια ιερή γλώσσα σε εθνική γλώσσα: «Ζούμε εντός της γλώσσας μας σαν τυφλοί που περπατούν στο χείλος μιας αβύσσου... Αυτή η γλώσσα κυοφορεί καταστροφές... θα έρθει η μέρα που θα στραφεί εναντίον αυτών που τη μιλούν».
Σε κάθε περίπτωση, το αποτέλεσμα είναι η απώλεια της ποιητικής σχέσης με τη γλώσσα και η αντικατάστασή της με μια εργαλειακή σχέση στην οποία εκείνος που πιστεύει ότι χρησιμοποιεί τη γλώσσα, στην πραγματικότητα χρησιμοποιείται από αυτήν δίχως καν να το συνειδητοποιεί. Και δεδομένου ότι η γλώσσα είναι η ίδια η μορφή της ανθρωπογένεσης, της ανθρωποποίησης του ζωντανού homo, αυτό που φαίνεται να απειλείται σήμερα είναι η ίδια η ανθρωπιά του ανθρώπου.
Καθοριστικής σημασίας, ωστόσο, είναι το γεγονός ότι όσο περισσότερο ένας λαός χάνεται μέσα στην ίδια του τη γλώσσα, με το να του γίνεται κατά κάποιον τρόπο είτε ξένη είτε υπερβολικά οικεία, τόσο λιγότερο είναι δυνατό να σκέφτεται σε αυτή τη γλώσσα. Γι' αυτό σήμερα βλέπουμε τις κυβερνήσεις των ευρωπαϊκών λαών, που έχουν γίνει ανίκανες να σκεφτούν, να φυλακίζονται σε ένα ψέμα που δεν μπορούν να το κατανοήσουν ως τέτοιο. Ένα ψέμα που ο ψεύτης δεν το συνειδητοποιεί είναι στην πραγματικότητα απλώς μια αδυναμία του σκέπτεσθαι, η αδυναμία να διακόψει κανείς τουλάχιστον για μια στιγμή την καθαρά εργαλειακή σχέση με τον λόγο του. Και αν οι άνθρωποι δεν μπορούν πλέον να σκέφτονται στη γλώσσα τους, δεν θα πρέπει να εκπλαγούμε αν αισθάνονται υποχρεωμένοι να υποκαταστήσουν τη σκέψη τους με την τεχνητή νοημοσύνη.
Είναι αυτονόητο ότι αυτό το χάσιμο των λαών μέσα στη γλώσσα που ήταν η ζωτική τους κατοικία έχει πάνω από όλα πολιτική σημασία. Η Ευρώπη δεν θα βγει από το αδιέξοδο στο οποίο εγκλωβίζεται αν δεν ξαναβρεί πρωτίστως μια ποιητική και αναστοχαστική σχέση με τον λόγο της. Μόνο με αυτό το τίμημα θα καταστεί τελικά δυνατή μια ευρωπαϊκή πολιτική –που σήμερα δεν υπάρχει.
